დროჟის დამზადება სვიის ყვავილისაგან :
- სვიის ყვავილს ვკრეფთ შემოდგომაზე, ვაშრობთ და ვინახავთ ნაჭრის ტომარაში. დამზადების დროს ავიღებთ საჭირო რაოდენობის ყვავილს, დავასხავთ ცივ წყალს და ვხარშავთ. როცა გაგრილდება გადავწურავთ და წვენს შევურევთ სიმინდის ფქვილს, შემდეგ კი ვზელავთ ცომს. ბოლოს შევურევთ საფუარს, დავყოფთ პატარა ბურთებად და ვახმობთ ხის ფიცარზე. გამშრალს ვინახავთ ნაჭრის ტომარაში.
პური ჩვენი არსობისა
წინათქმის მაგიერ
პურო-სისხლო ჩემო, პურო-ქართველი კაცის იმედო ,სიცოცხლის სიმბოლოვ,სიამაყევ და რწმენის კედელო, ღაღადისო გლეხკაცისა:
პრუდონი ამბობდა: ,, მე მყავს 14 წინაპარი გლეხთა შთამომავლობა .დამისახელეთ თუნდაც ერთი ოჯახი, რომელსაც ამაზე უფრო კეთილშობილი წინაპრები ჰყავდაო”.
რაკი გლეხკაცი კეთილშობილების სიმბოლოა და ქიზიყს ოდითგანვე ასულდგმულებდა მეპურე გლეხი, ქიზიყის შთამომავლობამ ორმაგად კეთილშობილი წინაპრით უნდა იამაყოს.
ცნობილია ,რომ ქიზიყი, კერძოდ კი შირაქი ოდითგანვე პურის ბეღელს წარმოადგენდა. ძვალმსხვილ და ხელებდაკოჟრილ ქიზიყელ გლეხს სწორედ აქ მოჰყავდა ისეთი განთქმული პურეული ჯიშები, როგორიც არის :
დოლის პური,
დიკა,
დოლ-ჭვავი,
ქერ-ჭრელი.
ამ სახელებშივე შეიგრძნობა ის მადლიან-მარილიანი მარცვალი ,რომელიც განსაკუთრებული გემოთი და სურნელით ავსებს ქართულ პურს.
იორ-ალაზნის აუზში ჩატარებული არქეოლოგიური გათხრების დროს ნაპოვნი ხელსაფქვავები მოწმობენ ქიზიყის ტერიტორიაზე უძველესი და უკეთილშობილესი ქართული სულის არსებობას.
უდავოდ ამ დიდი წინაპრის ღირსეული შთამომავალი იყო საგარეჯოელი გუთნისდედა ნინია, რომელსაც არასოდეს უნატრია სიმდიდრე, მხოლოდ თავისი პურის ხვავით იყო მადლიერი .... ათქვირებულ ყანას რომ შეხედავდა, სასოებით წაიჩურჩულებდა:
-შენი მადლის ჭირიმე !'”
თავისთავად ცხადია , რომ პურის ცხობა-დაკვრას უძველეს წარსულში უნდა ჰქონდეს ფესვები გადგმული. მითუმეტეს, რომ ქართველებს გააჩნიათ ორიგინალური საცხობი თონე, რომელშიც ცხვებოდა არაჩვეულებრივი პური-შოთი ეგრეთ წოდებული დედას პური.
საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში პურის ცხობა-დაკვრის განსხვავებული ტრადიციები არსებობდა. ეს ეხება როგორც საცხობ საშუალებას, ასევე ცომის მოზელისა და ცხობა დაკვრის სახეებს.
შესაბამისად თავისთავადობით გამოირჩეოდა ქიზიყში გავრცელებული პურის ცხობა-დაკვრის ხალხური წეს-ჩვეულებები.
შემოდგომაზე, როცა კალოს მორჩებოდნენ, ხორბლის განსაზღვრული რაოდენობა, ის რაც ზამთრის სარჩოდ კმაროდა, მიჰქონდათ დასაფქვავად, ფქვავდნენ წყლის წისქვილებში.
სახლში მიტანილ ფქვილს ზოგი ამბარში (ხის დიდი კასრი) ყრიდა , ზოგი -საცალოში (მტკიცე მატერიისგან შეკერილი დიდი ტომარა), ზოგიც გოდორს წნავდა, ლესავდა საქონლის ნაკელით და მასში ინახავდნენ ფქვილს.
ცომის მოსაზელად ფქვილს სცრიდნენ საცერში. საცერს ამზადებდენ მესაცრეები. ისინი ყიდულობდენ ცხენის ძუას, წნავდნენ წვრილად, აკრავდნენ თხელ ხის რკალზე , რომელსაც კრიკალს უწოდებდნენ. საცერში გატარებისას ქატოს ნაწილი შიგ რჩებოდა, ნაწილი ფქვილს მისდევდა.
ძღვენისათვის, საჩუქრისათვის და განსაკუთრებული შემთხვევისათვის ფქვილს ატარებდნენ სამტკიცში. თვით სიტყვა სამტკიცი გვიჩვენებს, რომ ასეთი საცერი ჩვეულებრივ საცერზე უფრო მტკიცედ იყო მოქსოვილი. მასში გატარებულ ფქვილს ქატო არ მისდევდა, თეთრი იყო და წმინდა. ამასთან დაკავშირებით საყურადღებოა სიტყვა წმინდის ეტიმოლოგიური მნიშვნელობა. ქიზიყში ამ სიტყვას, თავდაპირველად სწორედ განმტკიცული ფქვილისა და მისგან დაკრული პურის აღსანიშნავად ხმარობდნენ.
ცომის მოსაზელად იხმარებოდა ხაშიც. ერთი პურისტოლა ცომის გუნდას ინახავდნენ თიხის ქოთანში -სახაშეში.ზამთარში ხაში ორი კვირა სძლებდა, ზაფხულში კი-ერთი კვირა, თუ ხაშის ზედა ფენა დაობდებოდა, მოხდიდნენ. ხაშს რომ დიდხანს გაეძლო, ზემოდან მარილს აყრიდნენ. ასეთი წესით შენახული ხაში, ზამთარში ერთ თვემდე სძლებდა -ზემოდან იკეთებდა ქაღალდივით სიფრიფანა აპკს, რომელიც იცავდა ქვედა ნაწილს აყაჭებისაგან, ე.ი დამჟავებისა და დაობებისაგან. ერთი პურისტოლა ხაშისაგან მოზელილი ცომით აკრავდნენ 3-4 თონე პურს. ხაშის შესანახად თიხის ქოთანი ბრწყინვალე საშუალება იყო. თიხა იჟღინთებოდა სისველით, ტენიანდებოდა და ხაში ადვილად არ იფიტებოდა. დღეს ხაშს უკვე აღარავინ ხმარობს.
მოხაშება თვით ვარცლში ხდებოდა. ვარცლი წარმოადგენს ცომის მოზელის ძირითად საშუალებას აღმოსავლეთ საქართველოში, კერძოდ, ქიზიყში.
საინტერესოა, რომ ვარცლი სულ პირველად ნახსენებია XI საუკუნის ქართულ წერილობით ძეგლში- ,,სინას მთის ქართული ხელნაწერი”, სადაც ვკითხულობთ, რომ ვარცლი ითლებოდა მთლიანი ხისაგან, რაც, როგორც ეთნოგრაფი მ.ხაზარაძე მიუთითებს ვარცლის დამზადების უძველესი წესია. ვარცლის დამზადებისას გათვალისწინებული იყო ხის გემო, სიმაგრე. ამ თვალსაზრისით ყველაზე საუკეთესოდ ითვლებოდა ცაცხვის ხე. მოგვიანებით მთლიანი ხისაგან გამოთლილი ვარცლი შეცვალა ფიცრებისგან შეკრულმა ვარცლმა.
ქიზიყელები ცომს ვარცლში ზელავენ
ვარცლს, საინტერესოა, რომ ქიზიყელი გლეხისათვის, ისე როგორც ნებისმიერ სხვა საოჯახო ნივთს გარკვეული ადგილი ჰქონდა მიჩენილი მარანში, როგორც ნებისმიერ ნივთს სახლში. იგი ერთ განსაკუთრებულ ადგილას იდგა. მოზელითაც იქ ზელდნენ ცომს და გამომცხვარ პურსაც იქ ინახავდნენ, აქვე ეკიდა კინჭოტი, მოსასმელი ტილო, წინსაფარი და პაჭიჭი, რომელსაც ხელზე იკეთებდნენ, რათა თონეში პურის ჩაკვრისას მკლავი არ დასწვოდათ.
როდესაც ცომის მცირე რაოდენობის მოზელვა იყო საჭირო, ხმარობდნენ ხელვარცლსა და ხონს. ამ უკანასკნელს მჭადის ფქვილის დასამდუღრადაც იყენებდნენ. ხელვარცლი ვარცლის ფორმისა გახლდათ, ოღონდ მასზე გაცილებით პატარა.
ცომის მოზელა ასე ხდებოდა; საჭირო რაოდენობის ფქვილს სცრიდნენ ვარცლში, ცალ მხარეზე ფქვილის დიდ ნაწილს გადასწევდნენ, მეორე მხარეს კი იმდენს დატოვებდნენ, რამდენიც მოსახაშებლად უნდოდათ. ჯერ ხაშს გაურევდნენ, შემდეგ-ფქვილს. ხელს მიუს-მოუსვამდნენ, ერთმანეთში აურევდნენ, ზემოდან ფქვილს მოაყრიდნენ და სუფთა ტომარას ან სხვა რაიმე მატერიას აფარებდნენ, რომ ცომი არ გაციებულიყო. ახლა ხაშს იშვიათად თუ აყენებენ. მასიურად გავრცელებულია საფუარი, მაგრამ გამოთქმები: ,,ვახაშებ” ან ,,მოვახაშე” და ამ სიტყვის სხვა ინტერპრეტაციები დღესაც შემორჩა ხალხის მეტყველებაში.
ხაშის გაფუების ვადა დილიდან საღამომდეა, ან საღამოდან დილამდეა. საერთოდ კი, ხშირ შემთხვევაში, საღამოს ახაშებდნენ, რათა მეორე დილით მოეზილათ და დაეკრათ პური. დავუშვათ, დილით რომ მოხაშებულიყო, მეორე დილამდე ცომი დამჟავდებოდა.
ხაშის გაფუების შემდეგ ხდებოდა მოზელა. მოზელისას ზედ ხაშზე წყლის დასხმა არ შეიძლებოდა. ფქვილს გადასწევდნენ აქეთ-იქით, გააკეთებდნენ ჩაღრმავებას და ასხამდნენ გამთბარ მარილწყალს, წყალში ხსნიდნენ ხაშს, შემდეგ თანდათან ურევდნენ ფქვილს და ზელდნენ. მოზელა ხდებოდა მუშტებით და გრძელდებოდა მანამდე, სანამ ცომი აღარ მიეკვრებოდა ხელს. ,,თვითონ ცომი ისეთი უნდა გამხდარიყო, თითქოს სანთელს ზელდნენ.” (მთქმელი ნ. ბაბალაშვილი, 70 წლის).
,,კარგად მოზელილ პურს(ცომს) ტყაჩატყუჩი უნდა გაჰქონდესო”-(რ.მირიანაშვილი, 79 წლის)
მოზელის შემდეგ ცომს ოთხივე მხრიდან ერთმანეთზე გადასდებდნენ, ზემოდან აყრიდნენ საფანელს(ფქვილს), რომ ტილოს არ მიეკრობოდა, აფარებდნენ თბილად და აჩერებდნენ 2-2,5 საათს.
პური კარგი რომ გამომცხვარიყო, მოზელილ ცომს ხელს არტყავდნენ: ,,ბარაქა შენცა და შენს მჭამელსაცაო”. (მთქმელი ნ. გვატაძე, 70 წლის). ანდა: ხელის მოძრაობით ცომს ჯვარს ,,ახატებდნენ” და ამბობდნენ ,,ღმერთო, მიცოცხლე მჭამელი”, (მთქმელი ე.სიფრაშვილი, 62 წლის). დასაკრავად გამზადებული ცომი ისეთივე ,,ხუჩხუჩელა” (თბილი) უნდა ყოფილიყო , როგორიც მოზელის დროს.
ყურადღებას იპყრობს ერთი ნიუანსიც: პური-ცომი და პური-ხორბალი ხალხის სამეტყველო ლექსიკაში სინონიმური მნიშვნელობით მოიაზრებოდა ფრაზები ,,პური გამოვიტანე”, ,,პური შემოვიდა”, ,,პური მოვზილე” იგივეს ნიშნავდა, რაც: ,,ხორბალი გამოვიტანე”, ,,ხორბალი შემოვიდა”, ,,ცომი მოვზილე”.
ამ საკითხთან დაკავშირებით საყურადღებოდ გვეჩვენება გამოკვლევა ,,პური და ამ ტერმინის მნიშვნელობა სხვადასხვა დროს.”
ქიზიყში სიტყვა პურის ძირითადი და თავდაპირველი მნიშვნელობა სწორედ გამომცხვარი პურის სახელწოდებას აღნიშნავს იმდენად, რამდენადაც ხორბლის ძირითადი დანიშნულება ის იყო, რომ მისგან მიღებული ფქვილისაგან პური ეცხოთ.
სიტყვა ,,პურის” ვიწრო მნიშვნელობა განზოგადდა, გაფართოვდა და დღეს ყველა სახეობის ხორბლის ჯიშს ეძახიან. სამეცნიერო ლიტერატურაში და დამკვიდრდა ასეთი ტერმინი: პურეული ჯიშები.
როგორც ცნობილია, პურის დაკვრის ძირითად საშუალებას ქიზიყში წარმოდგენს თონე. თონის დამზადება, კეთება კი მეჭურჭლეთა ხელობას.
თონე შედგება სამი გამომწვარი თიხის სქელი ფირფიტისაგან. იგი შეკრულია და მიწაში ჩადგმული. გარშემო შემოკრული აქვს ფიცარი ისე, რომ ფიცარსა და თონეს შორის დარჩენილია სივრცე, რომელშიც ყრიან მიწას ან თიხას, რათა შიგნით სიმხურვალე დიდი ხნით შეინარჩუნოს, ხოლო გარედან, გახურებული თონე დაცული იყოს და პურის დაკვრა შესაძლებელი გახდეს. თონის ძირი მის პირთან შედარებით განიერია.
თონეს ახურებენ ფიჩხით, ქაცვით, ძეძვით. ამ ბოლო ხანებში გავრცელდა ვაზის ლერწმით. ე.წ. წალმით გახურება. უკეთესია ცოტა ფიცხი (ძალიან გახურებული) თონე, რადგან პურს მალე აცხობს. თონის გახურების პროცესი გრძელდება მისი შიგნითა კედლების გათეთრებამდე.
თონე გახურებისას ჯერ შავდება, შემდეგ თეთრდება. ამ პროცესს ,,პირის ამოტანა” ჰქვია, ე.ი. პირამდე გახურება. (რ. ბაბალაშვილი, 74 წლის.) შემდეგ დიდ მუგუზალებს ანუ ნაკვერჩხლებს ჰყრიან ფიწლით, რომელსაც ხის გრძელი ტარი აქვს.
ძალიან გაღვივებულ ადგილას თონის ძირში აყრიან სანაცრეზე აფშრუკულ (ძალიან სველი არ უნდა იყოს) ნაცარს, რომელიც გარკვეულად ანელებს თონეს და პურის მცხობელს უადვილდება ცომის ჩაკვრა. თონეს კედელზე უსვამენ სველ ტილოს ნავლისა და მტვრის მოსაცილებლად. ამის შემდეგ თონე უკვე მზად არის პურის გამოსაცხობად.
ძველად ერთგვარად რიტუალური იყო მეზობელთან ,,საცხობზე გასვლა”, რომლის დროსაც ხდებოდა მიხმარება პურის ცხობაში. ვარცლის თავზე ჰყრიან საფანელს (ფქვილის მცირე ნაწილს), რომელზეც კეთდება ცომის მცირე გუნდა.
სულ პირველად ლავაშს აკრავდნენ, რათა დრო არ დაეკარგათ და თონეც შედარებით განელებულიყო. ლავაში მალე ცხვებოდა და მეზობელს უგზავნიდნენ, შემოსწრებულს უმასპინძლდებოდნენ. ლავაშის მისაკრავად ხმარობდნენ ლაქათას. იგი ლავაშის ფორმის ხის ფირფიტაა, რომელსაც გადაკრული აქვს სუფთა ტილოს ნაჭერი და შიგ მოთავსებულია ნამჯა ან ბზე.
ლავაშის დახდის შემდეგ აკრავდნენ პურს. იღებდნენ ცომის გუნდას, დებდნენ ვარცლის თავზე, საფანელზე, მარცხენა ხელით გუნდას იკავებდნენ, მარჯვენით კი ხდებოდა მისი შეზელვა და გაგრძელება, რომ შოთის ფორმა მისცემოდა. ამ პროცესს მოპურებას ეძახდნენ. შემდეგ გაგრძელებულ ცომს ხელიდან ხელში გადაიტ-გადმოიტანდნენ და აკრავდნენ.
ხალხის მახვილ თვალს არაფერი გამოეპარება. გამოცდილებით ისინი იმ დასკვნამდე მივიდნენ, რომ ფქვილი რაც ძველი იყო, უფრო უკეთესი პური ცხვებოდა. ახალი ფქვილისაგან დაკრული პური დაბლა იწეოდა. ამის გამო იტყოდნენ ხოლმე: ,,ჯერ ფქვილი ახალი დაფქულია და დამჯდარი არ არისო” (მთქმელი ნ. გვატაძე 70 წლისაა).
თონეში ჩავარდნილ ჯერ გამოუცხობ პურზე იტყოდნენ: ,,თავად ჩაცვივდაო”. ასეთი პური, თუ ის ძალიან ცომი იყო, ზევით აღარ ამოჰქონდათ, თონის ძირშივე, ნაკვერჩხლებზე ცხვებოდა. ასე გამომცხვარ ნაცრიან, ალაგ-ალაგ დამწვარ პურს ,,კუტს” ეძახდნენ. იგი გემოთი გრძელ შოთს არ ჩამოუვარდებოდა, მცხობელი კი გულს იმშვიდებდა ,,არა უშავს, უკუტო თონე არ ვარგაო”.
როცა თონე ცხარეა, მიკრულ პურს თავად აიყრის, ამიტომ ხმარობენ სანამეს – ჭიქაში ჩასხმულ მარილწყალს. დოლის პური თონეში არ იწევდა, რადგან საკმაოდ მაღალი თვისებებით გამოირჩეოდა. დღესაც გავიგონებთ ,,მარილიან” ქიზიყურს: ,,რას ამბობ ქაა, წინათ რო პურს დავაკრამდით, ზოლს დაიყრიდა ხოლმეო”.
როცა პური დაიბრაწებოდა, ხდებოდა მისი ამოღება თონიდან (დახდა). პურის თონიდან მოსაცილებლად ხმარობდნენ ასტამს. იგი წარმოადგენს რკინის პატარა ნაჭერს. ასტამი წერილობით წყაროებში V საუკუნეში გვხვდება. კერძოდ იაკობ ცურტაველის ,,შუშანიკის წამებაში”: ,,და აღიღო ასტამა და უხეთქნა მას თავსა და ჩაჰფლა, თუალი ერთი დაუბუშტა”.
პურს იღებდნენ კინჭოტით. იგი შამფურის მსგავსია, ოღონდ ბოლო კავის მაგვარია.
პურის დახდისას თონის კედელზე ხანდახან რჩებოდა პურის ზურგის თხელი ნაწილი, რომელსაც ,,კაკნატულას” ეძახდნენ. მოხდილ პურს აწყობდნენ ვარცლში და ზემოდან აფარებდნენ საფენს, რომ ჩარბილებულიყო.
პური შედგება სამი ნაწილისაგან: ორი წვერის და ერთი ცენტრალური ნაწილისაგან, ყუა ყველაზე რბილი და გაფუებული ნაწილია.
თონის პირზე მიკრულ პურს ,,პირის პური” ერქვა. იგი სხვა ადგილას გამომცხვარი პურისაგან იმით განსხვავდებოდა, რომ ძალიან არ ფუვდებოდა და მოთეთრო-მოლურჯო ფერი დაჰკრავდა. თონის ძირში მიკრულ პურს კი ,,ძირისპურს” ეძახდნენ. იგი მალე ცხვებოდა და კარგად დაბრაწული იყო.
პური იკვრებოდა ოთხ რიგად. თითო რიგში 8-9 პური ჩადიოდა. რიგებს შორის დარჩენილ ადგილებში, განსაკუთრებით თონის ძირში, რადგანაც უფრო განიერი იყო, სიგრძეზე აკრავდნენ გაშლილ ხელისტოლა ცომს ქვევიდან ზევითა მიმართულებით. ამიტომ “ამოკრულას” ეძახდნენ.
აკრავდნენ აგრეთვე “უხას”. იგი ძალიან თხელი ლავაშია. მას “თახახას”, “თახთახას” უწოდებდნენ. ცომს ძალიან ზელდნენ, ათხელებდნენ და აკრავდნენ. მაშინ უხა ავადმყოფების საჭმელად იხმარებოდა. ,,უხათი” კვებავდნენ აგრეთვე ბავშვებს ჩაისთან ერთად.
თუ თონეში ადგილი არ დარჩებოდა მისაკრავად და ცომი იმდენი იყო, რომ თონის გახურება აღარ ღირდა, გააკეთებდნენ პატარა ჩვეულებრივი ფორმის პურს, ასტამით გაუკეთებდნენ პატარა ნაჭდევებს, ჩასვამდნენ ნაკვერჩხლებზე და აცხობდნენ. მას ,,ზედდასმულა” ერქვა.
ჩვილი ბავშვებისათვის აკრავდნენ “წოწნას”. იგი წვრილი, გრძელი, მილისებური ფორმისა იყო და ჰქონდა ძალიან გონივრული პედიატრიული დანიშნულება. ბავშვებს აძლევდნენ კბილების ამოსვლამდე. ჯერ ერთი იმიტომ, რომ პურს მისჩვეოდა და მეორეც, რომ ღრძილები ადვილად გასჭროდა და კბილების ამოსვლა გაადვილებოდა.
თონეშივე იცოდნენ ნაზუქისა დ მჭადის გამოცხობა. ნაზუქი შემდეგნაირად მზადდებოდა: იღებდნენ პატარა გუნდას, ხელით აბრტყელებდნენ მრგვლად, დებდნენ შიგ გულს და ცომის ნაპირებს უხვევდნენ ხინკლის მაგვარად, თონეში აკრავდნენ დანაოჭებული მხრიდან.
მჭადის გამოსაცხობად აადუღებდნენ წყალს, აზავებდნენ მარილით და ასხამდნენ მჭადის ფქვილს. ამ პროცესს დამდუღვრა ჰქვია. სპეციალური კოვზით ურევდნენ, აფარებდნენ ტილოს, რომ ჩაორთქლილიყო. 1-1,5 საათს აჩერებდნენ და შემდეგ ურევდნენ წმინდა ფქვილს. საფანელში აკეთებდნენ ერთი მუჭის ტოლა გუნდას და აკრავდნენ. დახდის შემდეგ აწყობდნენ ვარცლში და აფარებდნენ, რომ “ჩამტკბარიყო”.
პურის ცხობის ეს ტრადიცია სოფელ ანაგის ზოგიერთ ოჯახში დღესაც გრძელდება.
თათარის მომზადების რეცეპტი
პირველ რიგში ამოვთხრით პატარა ორმოს, რომელშიც დავანთებთ ცეცხლს. ორმოს გადავაფარებთ თუნუქის ფურცელს, რომელზეც დავაფენთ ლეღვის ფოთლებს, სველ ნაცარს და ზედ დავდგამთ თათარისთვის განკუთვნილ სპილენძის ქვაბს.
ქვაბში წინასწარ ჩასხმული უნდა გვქონდეს თეთრი ყურნის წვენი (ბადაგი), რომელიც შემდეგნაირად მზადდება: დავწურავთ ყურძენს, მაშინვე ამოვიღებთ სუფთა წვენს, რომელსაც ვადუღებთ იქამდე, სანამ არ განახევრდება.
სპილენძის ქვაბში ჩასხმულ ბადაგში უნდა ,,მოვუკიდოთ” ფქვილი (ლიტრაზე 2 ,,თლილი” ჭიქა) და ვადუღოთ მუდმივი მორევით( ხის დიდი კოვზით).
თათარა ჩურჩხელის გასავლებად მზად იქნება.
ჩურჩხელის მომზადება:
დავამტვრიოთ კაკალი, დავარჩიოთ, ავაბნიოთ ,,ნართ” ძაფზე ისე, რომ მაღლა ყუნწი გაუკეთდეს და ამოვავლოთ თათარაში ხის დიდი კოვზის დახმარებით. გავლებული ჩურჩხელა დავკიდოთ ხის გრძელ ჯოხზე ისე, რომ ერთმანეთს არ ,,აკოცონ”.
